توانمند سازی زنان سرپرست خانواده از طریق خانه داری؟!

————فرهنگ نیوز————

میترا فخیم –  داده های مرکز آمار ایران حاکی است طی 5 سال، 900 هزار به تعداد زنان سرپرست خانواده افزوده شده است. طلاق روز بروز نقش مهم تری در افزایش تعداد زنان سرپرست خانواده ایفا می کند و  سن زنانی که به تنهایی بار خانواده را بر دوش می کشند، پائین آمده است. بیش از 12 درصد خانوارهای ایرانی را خانواده های زن سرپرست تشکیل می دهند که فقر و آسیب پذیری وجه مشخصه ی آنان است. تعداد بیوه های زیر 18 سال در حال افزایش است. مسئولان از یک بحران سخن می گویند و  راه هایی را برای حل آن پیشنهاد می کنند: از ترغیب زنان سرپرست خانواده به ازدواج مجدد تا گسترش مشاغل خانگی، و بیمه زنان خانه دار.

تصویری که پیش تر از زن سرپرست خانواده وجود داشت، عمدتا زنی بود که سن و سالی از او گذشته است، همسرش فوت کرده یا معلول است و زن به ناگزیر بار خانواده را یک تنه بر دوش می کشد و همزمان نقش پدر و مادر را بازی می کند. این تصویر به مرور تغییر کرد. پس از انقلاب، زنانی که همسرانشان در جنگ کشته و یا معلول شده بودند نقش پر رنگ تری در تصویر پیدا کردند. این زنان به لحاظ اقتصادی مورد حمایت نهادهای دولتی قرار داشتند.

در  دو دهه گذشته نقش اعتیاد و زندانی بودن همسر ،در پرونده زنان سرپرست خانوار پررنگ شد. تعداد قابل توجهی از زنان سرپرست خانواده، که از آنان بعنوان زنان بدسرپرست نیز یاد می شود، زنانی بودند که شوهرانشان به اتهام اعتیاد، توزیع مواد مخدر و یا اتهامات دیگر در زندان بسر می بردند. آن گونه که اطلاعات ارائه شده توسط نهادهای مسئول نشان می دهد، عمده ترین عاملی که در حال حاضر به افزایش جمعیت زنان سرپرست خانواده می انجامد، افزایش طلاق است. و نکته قابل تامل کاهش سن طلاق و در نتیجه جوانتر شدن زنان سرپرست خانواده است.

طلاق، کودکان بیوه

موسوي چلک مدیر دفتر آسیب های اجتماعی سازمان بهزیستی با اعلام این خبر که طی 5 سال، 900 هزار به تعداد زنان سرپرست خانواده افزوده شده است، افزود طلاق نخستین عامل افزايش تعداد زنان سرپرست خانوار، و مرگ و میر ناشی از تصادفات رانندگی و فوت طبیعی عوامل دوم و سوم هستند.

پروین هدایتی می گوید از آن جا که قانون تعریف دقیقی از زن سرپرست خانواده ارائه نکرده است، آمار صحیحی از تعداد زنان سرپرست خانواده در دست نیست و بانک اطلاعاتی نیز درباره آنان وجود ندارد. او که در دوران ریاست جمهوری احمدی نژاد معاون مرکز امور زنان و خانواده دفتر ریاست جمهوری بود تعداد زنان سرپرست خانوار را دو میلیون و 548 هزار نفر اعلام کرد و درباره وضعیت اشتغال آنان گفت که حدود 463 هزار نفر شاغل، 927 هزار نفر خانه‌دار، 808 هزار نفر دارای درآمد بدون کار (مستمری‌بگیر) هستند.

به گفته ی قمشه معاون کمیته امداد، 300 هزار نفر از یک میلیون زن سرپرست خانوار تحت پوشش این نهاد، مطلقه هستند. محمد ذوالفقاری معاون دیگر کمیته امداد می گوید 27 هزار از زنان تحت سرپرستی این نهاد کمتر از 18 سال دارند.

توانمند سازی

فقر، نگاه جنسیتی جامعه، و تربیت و پرورش فرزندان عمده ترین مشکلاتی هستند که تحقیقات مختلف بعنوان مشکلات زنان سرپرست خانوار بر آن ها انگشت می گذارند. در میان دو و نیم میلیون زن سرپرست خانوار، شکننده ترین وضعیت را زنانی دارند که هیچ درآمدی ندارند یا مستمری بگیر نهادهایی مانند کمیته امداد امام و سازمان بهزیستی هستند. یک میلیون زن سرپرست خانواده تحت پوشش کمیته امداد امام هستند، سازمان بهزیستی 174 هزار زن سرپرست خانواده را تحت پوشش قرار می دهد و تعدادی نیز تحت پوشش نهادهای خیریه کوچکند.

بیمه زنان خانه دار، ترویج مشاغل خانگی، و تشویق زنان به ازدواج (موقت) عمده ترین راه حل هایی است که نهادهای مسئول امور زنان سرپرست خانواده ارائه می دهند.

حسین انواری سرپرست «کمیته امداد امام خمینی» روز 28 آذر در همایش «توانمندسازی خانواده و سلامت پایدار» گفت نگاه جامعه به ازدواج مجدد زنان سرپرست خانواده باید تغییر کند. انواری اظهار داشت: «ما در کمیته امداد در بحث زنان بی سرپرست بر ازدواج مجدد تاکید جدی داریم». انواری افزود با کارهای فرهنگی و اجتماعی که در جند سال اخیر صورت گرفته، بسیاری از مددکاران کمیته ازدواج کرده اند. او از رسانه ها، حوزه های علمیه و دانشگاه ها خواست الگو سازی کنند تا برای بقای خانواده «خانه داری را به عنوان یک شغل و ارزش در جامعه نهادینه کنیم».

«ستاد توانمندسازی زنان سرپرست خانوار و بدسرپرست» شهرداری تهران، به زنان کمک مالی نمی کند اما با براه انداختن مراکز «کوثر» مهارتهایی را به زنان آموزش می دهد تا بتوانند به بازار کار راه یابند. به گفته ی مسئول این پروژه، در 109 مرکز «مهارت آموزی کوثر»، این مهارت ها به زنان آموزش داده می شود: «خیاطی، عروسک‌سازی، آشپزی، پاک کردن سبزی، کیت الکترونیکی». تا کنون حدود 130 زن سرپرست خانواده از طریق مراکز کوثر مشغول به کار شده اند.

نگاه جنسیتی

به گفتهی قرایی مقدم جامعه شناس، زن سرپرست خانواده وقتی برای تامین زندگی خود و فرزندانش وارد بازار کار می شود به مشکلی بر می خورد که نگاه جنسیتی افراد به اوست. او یکی دیگر از مشکلات زنان سرپرست خانواده را تربیت فرزندان می داند و با استناد به آمارها اظهار می دارد که فرزندان این خانواده ها در برابر آسیب های اجتماعی مستعدتر هستند، «چرا که نظارت پدر بر اعمال آنها وجود ندارد و مادر هم درگیر تامین مخارج و گذران زندگی است».

در مقابل دیدگاهی که ازدواج مجدد را راه حلی برای حل مشکل زنان سرپرست خانواده اعلام می کند، مقدم می گوید که ممکن است این ازدواج با مردی باشد که دارای همسر و فرزندان است و بنابراین خانواده ای از هم بپاشد و یا زن «به خاطر فشارهای که از طرف جامعه و اطرافیان متحمل است تن به ازدواج نامناسب دیگری میدهد که با  یک طلاق دیگر مواجه می شود و خود و فرزندانش را شکنده تر می کند».